De mens is monogaam - Sue Johnson

De mens is monogaam

Bijna elk huwelijk is te redden, zegt de Amerikaanse relatietherapeut Sue Johnson. ‘Vragen over de liefde moet je aan mij stellen. Niet aan acteurs.’ TEKST Rinskje Koelewijn.

De bekende relatietherapeut is een klein mevrouwtje van onbestemde leeftijd met een gladgestreken gezicht omlijst door een dik, donkerbruin kapsel. Een aantal weken geleden zat ze, helemaal vooraan, in een volle congreszaal in Nieuwegein. Ze was de eregast op een tweedaags congres van Nederlandse EFT-therapeuten. EFT is de afkorting voor Sue Johnsons relatietherapie, het staat voor Emotionally Focused Therapy.

De bekende relatietherapeut is een klein mevrouwtje van onbestemde leeftijd met een gladgestreken gezicht omlijst door een dik, donkerbruin kapsel. Een aantal weken geleden zat ze, helemaal vooraan, in een volle congreszaal in Nieuwegein. Ze was de eregast op een tweedaags congres van Nederlandse EFT-therapeuten. EFT is de afkorting voor Sue Johnsons relatietherapie, het staat voor Emotionally Focused Therapy. Noem Sue Johnson geen goeroe, ze is hoogleraar klinische psychologie aan de Universiteit van Ottowa en San Diego. Noem haar EFT-therapie ook geen leer of theorie. Ze heeft het over „een relatiewetenschap”.

Laat me niet los

Haar tweede boek is net uit in de Nederlandse vertaling, Laat me niet los. Het is de wetenschappelijke onderbouwing van haar therapie. Met haar methode zou bijna driekwart van alle paren de dip te boven komen en afzien van de scheiding die eerder onafwendbaar leek. Haar eerste boek Hold me tight uit 2008 (Houd me vast ) was in Nederland een bestseller. Dat was, zegt ze, meer een doe-het-zelfboek voor stellen die niet zo snel in therapie gaan, maar die wel een uitweg zoeken uit hun relatiecrisis. Het licht in de zaal wordt gedempt. In stilte kijken we naar de video-opnames van een therapiesessie die een van de gastsprekers afspeelt op een groot scherm. We zien een Amerikaans gezin: man, vrouw, twee dochters. Man is werkloos geraakt. Huisuitzetting dreigt. Man en vrouw ruziën doorlopend. Ze hebben een drankprobleem. Oudste dochter van veertien is autistisch. De jongste dochter, van een jaar of tien is het herdershondje van de familie. Voortdurend bezig de boel bij elkaar te houden. En doodsbang voor haar vader die tegen haar schreeuwt. Het licht in de zaal wordt gedempt. In stilte kijken we naar de video-opnames van een therapiesessie die een van de gastsprekers afspeelt op een groot scherm. We zien een Amerikaans gezin: man, vrouw, twee dochters. Man is werkloos geraakt. Huisuitzetting dreigt. Man en vrouw ruziën doorlopend. Ze hebben een drankprobleem. Oudste dochter van veertien is autistisch. De jongste dochter, van een jaar of tien is het herdershondje van de familie. Voortdurend bezig de boel bij elkaar te houden. En doodsbang voor haar vader die tegen haar schreeuwt. De camera zoomt in op de vader. Hij zit onderuit op een bank. Hem is verteld dat hij alleen mag luisteren. Niet schreeuwen, niet weglopen, niet slaan. Het meisje fleemt en fluistert, kruipt bij haar vader op schoot, slaat zijn armen om zich heen, geeft hem kusjes. Pas na enige aandringen van de therapeut vertelt ze hoe ze zich voelt als hij zo tegen haar schreeuwt. „Like I’m garbage.” Alsof ze afval is. Vader zegt dat huis, baan en geld hem gestolen kunnen worden, als hij haar maar niet kwijtraakt. Tranen, knuffelen, beloftes van beterschap. De film is afgelopen.

Hechtingsherstel

Wat hier te zien was, noemt Sue Johnson: hechtingsherstel. Er is een band tussen twee dierbaren die verbroken dreigt te raken. De een wordt boos, de ander bang. Doe je niks, dan breekt de band. In dit soort sessies wordt de relatie gerepareerd. Maar, wacht even: waarom kijken we naar een filmpje over een vader en een dochter in een zaal vol huwelijkstherapeuten? Dat is nou net de essentie van Sue Johnsons therapie. Zij zegt dat de emotionele hechting tussen volwassen geliefden hetzelfde werkt als die tussen een kind en zijn ouders. Om te overleven heeft een kind een ouder nodig. Fysiek in de vorm van voeding en verzorging, maar ook emotioneel. Zij zegt: De mens is een sociaal wezen. Ieders basisbehoefte is: emotionele verbinding. En de grootste angst: emotionele eenzaamheid. Volwassen partners zijn volgens Sue Johnson emotioneel verbonden. „Je bent er voor elkaar.” Dat hoeft niet altijd in fysieke zin. „Volwassenen zijn in staat mentaal de steun van hun partner in te roepen.” Het wetenschappelijk bewijs daarvoor blijkt bijvoorbeeld uit proeven, waarbij proefpersonen pijnprikkels toegediend krijgen. As ze aan hun partner denken, ervaren ze minder pijn. Volwassen partners zijn volgens Sue Johnson emotioneel verbonden. „Je bent er voor elkaar.” Dat hoeft niet altijd in fysieke zin. „Volwassenen zijn in staat mentaal de steun van hun partner in te roepen.” Het wetenschappelijk bewijs daarvoor blijkt bijvoorbeeld uit proeven, waarbij proefpersonen pijnprikkels toegediend krijgen. As ze aan hun partner denken, ervaren ze minder pijn. Tussen het ochtendprogramma en de middagworkshops heeft Sue Johnson drie kwartier de tijd om te eten en te praten. In de congreszaal. Ze benut elke minuut. Ze begint met lof voor de Nederlanders. „Jullie hebben de boodschap goed begrepen.” Beter dan in Noord-Amerika, waar zij woont. „Bij ons is romantische liefde verworden tot seks en sentiment. Liefde is roddel.” Ze fronst. „Belangrijkste nieuws in kranten en op tv: Gwyneth Paltrow gaat scheiden” De actrice en zanger Chris Martin hielden op de Bahama’s een ‘scheidingsritueel’ om het eind van hun relatie te bekrachtigen. Tussen grote happen van de kleine broodjes door, zegt ze dat veel mensen denken dat elke relatie gebaseerd is op seks, macht en onderhandelen. „Als alles eerlijk is verdeeld, vinden we een relatie goed.”

In het Engels zeg je: to fall in love. „En zodra het even tegenzit, ‘vallen’ we er weer uit. Dan is ‘het’ uitgewerkt. We zijn toe aan iets anders. Of we vinden dat we iemand anders ‘verdienen’.” Liefde wordt een raadsel genoemd, een mysterie en een mythe. „We vragen acteurs hoe ze denken over monogamie. Zij zijn de liefdesexperts van nu.” Ze trommelt op de revers van haar jasje. „Mij”, zegt ze. „Mij moet je het vragen.” Oké. Bestaat levenslange liefde? Ja, zegt ze. Sterker nog: „De mens is van nature monogaam.” Liefde is geen raadsel, zegt ze. „Liefde is een dans. Soms zit je samen in een flow, soms trap je op elkaars tenen, soms lijkt het of de ander naar totaal andere muziek luistert.” Ze vertelt over haar grootouders. Haar grootvader overleed toen haar grootmoeder veertig was. „Tot haar dood is hij de ‘ware’ voor haar gebleven.” Haar grootmoeder woonde in huis bij Sue Johnson (enig kind) en haar ouders. Vader runde een café in Kent, haar moeder was de barvrouw. „Ik vroeg aan mijn grootmoeder waarom mijn ouders toch altijd ruzie maakten. ‘Omdat ze zoveel van elkaar houden’, zei ze dan.” Ze scheidden toen ze tien was. „Pas veel later begreep ik wat mijn grootmoeder bedoelde.”

Protest

Ruzie is een vorm van protest, zegt Sue Johnson. De emotionele band dreigt te verslappen; de een probeert de ander de band te laten bevestigen. Hoe ruzie verloopt, hangt weer af van hoe de partners zelf als kind gehecht zijn. Psychologen onderscheiden een veilige, angstige en vermijdende hechtingsstijl. Angstige partners uiten hun angst voor verwijdering vaak in een stroom woedende klachten. Lastig als je een relatie hebt met een vermijdend type. Die zal zich na elk verwijt meer terugtrekken. Wat bij de ander meer angst en dus woede teweegbrengt. Ze heeft eindeloos veel therapie gegeven, zegt ze. Aan moeilijk opvoedbare kinderen, criminelen, psychisch gestoorden. „Maar bij echtparen was ik soms radeloos. Je kunt ze beter leren communiceren, met ieder afzonderlijk hun jeugd doornemen. Maar dat lost het probleem niet op.” Pas toen ze haar relatietherapieën filmde, zag ze dat echtelijke ruzies steeds om hetzelfde draaien. „Oerpaniek. Partners zijn bang dat de ander hen emotioneel buitensluit. Het gaat om de vraag: Ben je er nog voor mij?” Om die vraag kun je ruzie maken, of je kunt er eenhechtingsgesprek over voeren, à la het meisje en haar vader in de film. „Tien sessies. Meer is niet nodig.”

Eén kanttekening: Johnsons therapie ‘werkt’ natuurlijk vooral bij mensen die bovengemiddeld bereid zijn hun relatie te redden. In haar boek schrijft Sue Johnson dat haar therapie niet werkt bij gewelddadige relaties, of bij notoire vreemdgangers, of als een psychische ziekte de oorzaak is van problemen. Wat Sue Johnson eigenlijk zegt is dat partners voor hun levensgeluk afhankelijk zijn van elkaar. Die boodschap valt niet goed bij hoger opgeleide, geëmancipeerde Noord-Amerikaanse vrouwen met een baan, een huis en een ‘eigen’ leven. Dat weet ze. En daar windt ze zich over op. „Alsof afhankelijkheid slecht is, een zwakte. Al die zogenaamd onafhankelijke mensen die hun zelfstandigheid zo koesteren, zijn kwetsbaar. Kijk naar mij. Ik kan de wereld rondreizen, risico’s nemen, succes hebben, juist omdat ik me gesteund weet door mijn echtgenoot.”

Zelf is ze half veilig, half angstig gehecht, zegt ze. Ze doet voor hoe ze, 22 jaar oud en met 60 pond aan spaargeld, haar ouders vertelde dat ze ging emigreren naar Canada. Haar vader was blij voor haar en wenste haar veel succes. „Hij zei: je kunt het. En als je me nodig hebt, kom ik je halen.” Hij gaf haar wat ze nodig had, zegt ze. „Zo zou het in een huwelijk ook moeten zijn.” En hoe reageerde haar moeder? Ze lacht. „Die vroeg of ik gek was geworden en hoe ik het in mijn hoofd haalde haar te verlaten.” De vraag hoe het in haar eigen huwelijk gaat, stel ik haar daags na het gesprek per mail. Ze antwoordt per ommegaande. „Natuurlijk hangt de deur ook wel eens scheef in het huis van de timmerman”, schrijft ze. Ze is 25 jaar getrouwd. „Maar als je weet hoe liefde werkt, kun je met de jaren juist dichter bij je partner komen te staan.” Regelmatig voert ze met haar man en kinderenbonding-conversaties. „Mijn kinderen noemen het de Extremely Funny Therapy.” Ze verwijst naar een artikel in The Journal of Marital and Family Therapy waarin ze aantoont dat therapeuten die haar methode toepassen bij cliënten, zelf een positief effect ervaren op hun relatie. In de congreszaal schuift ze het bord met broodjes opzij en staat op. Ze zegt dat ze niet gelooft in soulmates, deksels die op potjes passen, of liefde op het eerste gezicht. „Dat soort ideeën over liefde kan alleen maar teleurstellingen opleveren.” Wat wil je liever?, vraagt ze. „Een perfecte danser? Zo perfect dat je denkt: ik blijf wel zitten. Of ga je voor de danser die langzaam op gang komt, maar met wie je eindeloos zult dansen?” Nou?, vraag ik. „Makkelijke vraag. Ik koos de laatste optie.”